بە ئامادەبونی هەردوو وەزیری خوێندنی باڵاوتوێژینەوەی زانستی و ژمارەیەکی بەرچاو لە ئەندامانی پەرلەمان و سەرۆک فراکسیۆنەکانی پەرلەمانی کوردستان ونوێنەری پارتە سیاسییەکان و نەتەوەو ئاینەکانی دیکەی کوردستان و سەرۆک زانکۆکانی کوردستان مامۆستایانی زانکۆو شارەزایانی بواری دەستووری و ئەکادیمیەکانی زانکۆکانی دیکەی کوردستان لە سەنتەری رۆشنبیری و کۆمەڵایەتی زانکۆی سەلاحەدین لە شاری هەولێری پایتەختی کوردستان، زانکۆی سەلاحەدین دیدارێکی ئەکادیمی و سیاسی لە پێناو دەستوورێک بۆ هەرێمی کوردستان سازکرد. لە مەڕاسیمی کردنەوەی دیدارەکەدا هەریەکە لە سەرۆکی زانکۆی سەلاحەدین و وەزیری خوێندنی باڵاوتوێژینەوەی زانستی وتاریان خوێندەوە.
لە رۆژی یادی دامەزراندنی یەکەم پەرلەمانی کوردیدا
لەمەڕاسیمەکەدا دکتۆر ئەحمەد دزەیی سەرۆکی زانکۆی سەلاحەدین لە بەشێکی وتارەکەیدا گوتی: شانازی دەکەین وەک زانکۆی سەلاحەدین لە پایتەختی هەرێمی کوردستان ئەم چالاکییە سیاسیی و نەتەوەیی و نیشتیمانییە بەڕێوە دەبەین لە رۆژێکی وەکو کە یادی دامەزراندنی یەکەم پەرلەمانی کوردستانە، هەڵبەتە سەرەتای دەستپێکردنی ئەم چالاکییە ئەکادیمیە دەگەڕێتەوە بۆ پێش گفتوگۆی لایەنە سیاسییەکان و پەرلەمانی کوردستان بۆ دروستکردنی لێژنەیەکی پێداچوونەوە بە پڕۆژەی دەستووری هەرێمی کوردستان، کە ژمارەیەک لە مامۆستایانی کۆلێژی یاساو زانستە سیاسیەکان لە رێگەی راگرایەتی کۆلێژی یاساو زانستە سیاسیەکانەوە، پێشنیارێکیان ئاڕاستەی سەرۆکایەتی زانکۆ کرد تایبەت بە پرسی دەستووری هەرێمی کوردستان، پاش گفتوگۆکردن لەلایەن سەرۆکایەتی زانکۆوە لەبەر گرنگی پرسەکەو پەیوەستبوونی بە ژیانی سیاسی و کۆمەڵایەتی کوردستان بڕیاردرا ئەم دیدارە ئەکادیمییە بۆ ماوەی دوو رۆژ ئەنجام بدات کە تیایدا شەش پانێڵ لە خۆدەگرێت و هەر پانێڵێک چوار تەوەرەی تێدا باس دەکرێت.
رۆڵی زانکۆ لە داڕشتنەوەی پڕۆژەی دەستوور
سەرۆکی زانکۆی سەلاحەدین لە وتارەکەیدا ئاماژەی بەوەشدا: بێگومان ئەو چالاکییە مەعریفی و زانستیەی زانکۆی سەلاحەدین، یەکەم و دوا چالاکی نییەو بە درێژایی مێژوو زانکۆمان کاری لەو شێوەیەی ئەنجامدراوە، بەڵام ئەوەی ئەوڕۆ بە هاوبەشی شارەزایانی پسپۆڕی دەستووری، کارێکی بێ وێنەی زانکۆیە کە راستەوخۆ وەک لایەنێکی بێلایەنی ئەکادیمی خوێندنەوە بۆ بڕگەو تەوەرە گرنگەکانی (١٢٢) ماددەی پڕۆژەی دەستووری هەرێمی کوردستان –عێراق ساڵی ٢٠٠٩ دەکات، لەگەڵ ئەوەشدا زانکۆ لە کاتی نوسینەوەو داڕشتنی پڕۆژەی دەستوور رۆڵێکی گرنگی هەبوە هەم بە پرس و راوێژکردن، هەمیش بە بەشداری پسپۆڕانی تایەتمەند لە نوسینەوەی پڕۆژەکە، بەڵام دەتوانین بڵێن ئەوەی ئەمڕۆ جگە لە راستەوخۆ قسەکردن لەسەر پڕۆژەکە، ئەوا کارێکی دیکە دەکەین لەرێگەی ئەو دیدارە ئەکادیمیەدا، کە بەشێوەیەکی زانستی قسە لەسەر پڕۆژەی دەستوور دەکەین و کار دەکەین بۆ کۆکردنەوەی هەموو دەنگ و رەنگ و بۆچوونە جیاوازەکان، بە جۆرێک لەو دیدارە زانستییەدا هەوڵدەدەین هەمووان لەسەر یەک مێز کۆبکەینەوەو هەوڵێکیش بێت بۆ ئەوەی رێگەی بەردەم لێژنە ٢١کەسییەکەی پەرلەمانی کوردستان ئاسانتر بکەین، واتە کارکردنمان، هەنگاوەکانمان بۆ ئەوەیە یەک دەنگ بین، یەک هیوا بین لە پێناو هاتنەدی دەستوورێک بۆ هەموو تاکێکی کوردستان، تا لە سێبەری ئەو دەستوورە ئایندەیەکی تر لە دایک بێت، تا لە منداڵدانی ئەو دەستوورە، دەستووری دەوڵەتی کوردی لە دایک بێت.
لە کڵاورۆژنەی لۆژیک و زانستەوە دەڕوانینە پڕۆژەی دەستوور
ئەم دیدارە لە هۆڵێکی ئەکادیمی سازکراوەو ئازادی و مەودای تێفکرینی بێ سانسۆر لەسەرەو هەمووان دەتوانن بەیەکەوە لە کڵاورۆژنەی لۆژیک و زانستەوە بڕواننە دەستوور، بە سوود وەرگرتن لە دەستووری وڵاتانی پێشکەوتووتری جیهان و گونجاندنی لەگەڵ واقیعی سیاسی و کۆمەڵایەتی ئەوڕۆی هەرێمی کوردستان، ئەمە جگە لەوەی دەبێتە نەخشەرێگەی لایەنەسیاسیەکانی کوردستان بۆ کۆکبونیان لەسەر بڕگەو خاڵە ناکۆکەکان، واتە قسەکردنی ئەکادیمیەکانی زانکۆ مانای ئەوە نییە، گۆڕانکاری لە دەستوور بکرێت و دوا بڕیاری یەکلاکەرەوەبێت تا پەرلەمان بڕیاری لەسەر بدات، بەڵکو قسەکردنە لەسەر لایەنی واقیعی و لۆژیکی و زانستی دەستوور تا دواجار بخرێتە گشتپرسیەوەو خەڵکی کوردستان دەنگی لەسەر بدات.
گرنگی دەستوور لە کۆمەڵگە
هەروەها دکتۆر یوسف گۆران وەزیری خوێندنی باڵاوتوێژینەوەی زانستی لەدەستپێکی دیدارەکەدا، وتارێکی خوێندەوە و ئاماژەی بەگرنگی دەستوور کرد لەناو کۆمەڵگەدا، بەوەی فاکتەرێکی گرنگی پێشکەوتنی کۆمەڵگە و بنیادنانی وڵاتێکی تۆکمەیە، هەر بۆیەش لە دوو سەدەی ڕابردودا وڵاتان زۆر گرنگیان بە دەستوور داوەو، لە نوسینەوەی یەکەم دەستووری ئەمریکی (٢٣٠) ساڵ لەمەوبەر، لەوساوە بەردەوام وڵاتان بیریان لە پێشخستنی دەستوورەکانییان کردۆتەوە هەروەک رایگەیاند: ئێمەش درک بەو گرنگییە دەکەین و دەزانین، کە دەستور دەتوانێت ڕۆڵێکی گرنگ بگێرێت، زانکۆ و ناوەندە ئەکادیمییەکانیش، کە ناوەندی کاریگەرن لەناو کۆمەڵگە و گۆڕانکاریەکان، پێویستە قسەی خۆیان هەبێت و هیوادارم زیاتر ئەکادیمییانە و زانستییانە بۆ بابەتە بڕوانن.
کۆدەنگی بۆ داڕشتنەوەی دەستوور
وەزیری خوێندنی باڵاوتوێژینەوەی زانستی جەختی لەسەر پێویستی کۆدەنگی کردەوە لەسەر داڕشتنی دەستوور و وتی: سەرکەوتوترین دەستوور ئەوەیە کە زۆرترین کاری پێبکرێت لەناو کۆمەڵگە و بۆ نەوەکانی تر بێت و ببێتە چەترێک، هەموو نەتەوە و ئاینەجیاوازەکان لەژێریدا بحەسێنەوە.
پاشان سێ پانێڵ بەڕێوەچوون لە چوار تەوەرەی جیاوازدا لەلایەن هەر یەکە لە د.نوری تاڵەبانی و د. فرسەت سۆفی و فەرید ئەسەسەردو ئەبوبەکر کاروانی و د. مارف عومەر گوڵ و د. ئازاد عوسمان و د.محەمەد ئیحسان و د. عەبدولفەتاح عەبدولرەزاق و د. سامان فەوزی و د. سۆران سەلاحەدین و د. مونا یوخنا یاقۆو خدر دۆملی، لە کۆتایی هەر پانێڵێکیشدا سەرۆکی زانکۆی سەلاحەدین دیاری دەبەخشییە ئەو بەڕێزانەی قسەیان لەسەر تەوەرەکان دەکرد.
شیاوی باسە دیدارەکە ماوەی دوو رۆژ دەخایەنێت، کە تیایدا شەش پانێڵ لە خۆدەگرێت و هەر پانێڵێک چوار تەوەرەی تێدا باس دەکرێت. پانێڵی یەکەم بەناونیشانی بنەماکانی پڕۆژەی دەستووری کوردستان کە تەوەرەکانی بریتی دەبن لە قۆناغەکانى داڕشتنى دەستوور لە هەرێمى کوردستان، بنەماکانى سیستەمى سیاسی هەرێمى کوردستان، بنەماکانى دیموکراسیەت و مەدەنیەت، پێگەى ئیسلام لە پڕۆژەى دەستوورى کوردستان. هەروەها پانێڵی دووەم بەناونیشانی چۆنێتى ڕێکخستنى پەیوەندییەکانى هەرێمى کوردستانە کە لە تەوەرەکانی سنووری جوگرافی و سیاسی هەرێمى کوردستان، پەیوەندى دامەزراوەیی لەگەڵ دەسەڵاتە فیدڕاڵیەکانى عێراق، پەیوەندى یاسایی لەگەڵ دەسەڵاتە فیدڕاڵیەکانى عێراق، پەیوەندیەکان لەگەڵ کۆمەڵگەى نێودەوڵەتى پێکدێت. پانێڵی سێیەم بەناونیشانی ماف و ئازادییە مەدەنى و سیاسیەکان لە دەستوورى کوردستان کە تەوەرەکانی ڕێکخستنى ماف و ئازادیەکان، ماف و تایبەتمەندییەکانى نەتەوەى تورکمان، ماف و ئازادیەکانى پێکهاتەى سریانى، کلدانى، ئاشورى، ماف و ئازادی پێکهاتە نەتەوەیی و ئایینیەکانى تر لەخۆ دەگرێت. هەروەها لە رۆژی دووەمدا سێ پانێڵی تر بەرٍِێوە دەچێت کە پانێڵی یەکەم بەناونیشانی ڕێکخستنى دەسەڵاتەکانی هەرێمی کوردستان کە تەوەرەکانی بنەماى لێکجیاکردنەوەى دەسەڵاتەکان، دەسەڵاتى یاسادانان لە دەستوورى کوردستان، دەسەڵاتى جێبەجێکردن لە دەستوورى کوردستان، دەسەڵاتى دادوەرى لە دەستوورى کوردستان تێدا باس دەکرێت. پانێڵی دووەم بەناونیشانی دەستە و کارگێڕییەکان لە دەستوورى کوردستانە کە تیشک دەخرێتەسەر تەوەرەکانی بنەماى لامەرکەزى و کارگێڕییە خۆجیێیەکان، دەستە وکۆمیسۆنە سەربەخۆییەکان، ڕێکخستنى حوکمە دارایی و ئابوورییەکان، ڕێکخستنى سەرچاوە و سامانە سروشتیەکان. هەرچی پانێڵی کۆتاییە کە ئەمڕۆ بەڕێوەدچێت گفتوگۆى کراوە دەبێت سەبارەت بە هەڵوێستى پارتە سیاسیەکان کە نوێنەری پێنج پارتە سیاسییە کوردستانیەکەی حکومەتی هەرێمی کوردستان بەشدار دەبن.
بەروار :٢٠١٥/٥/١٩